Inleiding

Als je fietst aan de oost- en de zuidkant van Houten dan kun je drie verschillende vormen van landerijen zien. Die vormen gaan terug op de oorspronkelijke ontginningen van het gebied dat door de rivier de Rijn is vormgegeven.

De eerste en oudste vorm vind je ten oosten van Houten. De landerijen zien er uit als blokken. Hier stroomde vroeger de Rijn. De oude oevers daarvan liggen nog steeds iets hoger dan het omringende land. Al meer dan 6000 jaar geleden vestigden zich hier mensen. Hun akkers hadden een blokvorm.  

De tweede vorm vindt je langs de Lek. De landerijen zien eruit als relatief korte stroken die min of meer dwars op de rivier staan. Vanaf 944 na Chr. vind je deze vorm van ontginning in onze omgeving. De Lek is nog niet bedijkt. Maar de oevers liggen al wel vrij hoog. Vanaf de oevers legt men landinwaarts de akkers aan.  

De derde vorm kennen we in Nederland heel goed. Lange, smalle, rechte stroken. Het zijn zgn. ‘cope’ ontginningen. In onze streken worden ze vanaf 1126 uitgevoerd op het laagstgelegen gebied. Het werk wordt systematisch en grootschalig aangepakt.

De grond tussen de Kromme Rijn en de Lek is vruchtbare grond. Om permanent landbouw te kunnen bedrijven is het echter nodig om het water te beheersen. Want met de permanente dreiging van overstromingen is het slecht boeren. Rivierwater moet worden tegengehouden. Dijken worden aangelegd. En overtollig regenwater moet worden afgevoerd. Sloten en kanalen worden gegraven.

In een verzameling korte en langere verhalen nemen we je mee in de ontginningsgeschiedenis van Houten en omgeving. Het zijn verhalen die zich los van elkaar laten lezen.

Wil je weten hoe het landschap is ontstaan? Ga mee op reis door het Holoceen! 👉 Klik hier.

De Rijn zorgde bijna jaarlijks voor flinke overstromingen. Het voordeel hiervan is dat het land vruchtbaar bleef. Maar het nadeel van huis en haard verliezen was groter dan het voordeel. Het bouwen van dijken bracht de gevraagde bescherming. Althans, als ze sterk en hoog genoeg waren. Door schade en schande vond men uit hoe dat moest. Wil je weten hoe? 👉 Klik hier.

Tot slot moest men om goed landbouw te kunnen bedrijven ook een oplossing vinden voor het soms overvloedige hemelwater. Vooral voor de lager gelegen gebieden. Dat werd uiteindelijk afgevoerd naar wat nu het IJsselmeer is. Wil je weten hoe dat in elkaar steekt en hoe de ontginningen stap voor stap vorm kregen? 👉 Klik dan hier.

Tot en met 11 november 2022 is er in het Utrechts Archief de tentoonstelling Water! Vriend of vijand? te zien. Het gaat over 900 jaar waterbeheer in onze regio. Enis een supermooie aanvulling op dit deel van onze tentoonstelling dat gaat over de ontginningen en de worsteling met het water.

Tenslotte: Lees hier hoe de dag van een dagloner er in de tijd van de ontginningen er uit zag …